2023 оны байдлаар 473 мянга гаруй толгой тэмээ тоолуулсан Монгол Улс жилд 12 мянган тонн ингэний сүүг дотоодын нөөцөөс гарган авч байна. Ингэний сүү нь бусад малын сүүг бодвол сахар, холестерины түвшин бага хэрнэ эрүүл мэндэд ашиг тустай амин дэмийн өндөр агууламжтай, хүүхдийн угжны сүүнд ч шууд хэрэглэх боломжтойгоороо онцлог. Дэлхий даяар дэлгүүрүүдийн органик хүнсний лангуунд үзэгдэх нь улам олширч, ойрын хэдэн жилд үнэ цэн нь үлэмж өсөх магадлалтай байгаа ингэний сүү, сүүн бүтээгдэхүүний зах зээлд Монголын боломж хэр байна вэ?
Дотоодын үйлдвэрлэгчид нэмэгдэж байна
2023 оны байдлаар 473 мянга гаруй толгой тэмээ тоолуулсан Монгол Улс жилд 12 мянган тонн ингэний сүүг дотоодын нөөцөөс гарган авч байна. Ингэний сүү, сүүн бүтээгдэхүүний идэвхтэй үйлдвэрлэл явуулж буй дотоодын аж ахуйн нэгжүүдээс “Милко” ХХК-ийг онцолж болно. 2021 оноос үйлдвэрлэж эхэлсэн “Mongolian Camel” ингэний хоормогийн ундаа нь гурван аймгийн долоон сумын 2500 малчныг байнгын тогтвортой орлоготой болгож байгааг тус компани мэдээлж байв.
Мөн ингэний сүүг хатааж бэлтгэх технологи нэвтрүүлсэн “Ингэн эрдэнэ” ОНӨААТҮГ нь дотоодын зах зээлд бүтээгдэхүүнээ худалдаалахаас гадна эхний ээлжид БНХАУ-д экспортлохоор төлөвлөж байна. Цаашлаад Европын зарим улс, Арабын Нэгдсэн Эмират улсын зах зээлд ингэний хатаасан сүүн бүтээгдэхүүнээ гаргах судалгаа хийж эхэлжээ.
Ингэний сүүг уламжлалт аргаар боловсруулж, ханасан тосыг нь багасгаж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдгээрээ онцлогтой “Ингэн тагш” ХХК мөн энэ зах зээлд гол тоглогчдын нэг. Тус компани өдөрт нэг тонн ингэний сүү боловсруулах хүчин чадалтай боловч түүхий эдээс хамааран үйлдвэрлэл зогсонги байдалд орж буйн улмаас 7-10 хоногт нэг тонн бүтээгдэхүүн гаргах болсныг компанийн Гүйцэтгэх захирал Х.Бат-Ирээдүй мэдээлсэн юм.
Ерөнхийдөө салбарын компаниудад бүтээгдэхүүнээ зах зээлд тогтмол гаргахад хүндрэл учруулдаг шалтгаан нь ингэний сүүний нийлүүлэлтийн тасалдал болжээ. Үүнд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл нь уур амьсгалын өөрчлөлт аж.
Байгалийн сорилтыг давахын тулд…
НҮБ-ын сүүлийн тайланд дурдсанаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн дөрөвний гурваас илүү хувь нь тодорхой хэмжээгээр цөлжилтөд өртөж, тал хувь нь эрчимтэй цөлжиж байгаа гэсэн ангилалд аль хэдийн оржээ. Мөн нийт газар нутгийн 71.8 хувийг эзэлдэг бэлчээрийн талбайн 65 хувь нь өдгөө тодорхой хэмжээгээр доройтсон байгаа юм.
Дотоодын зах зээлд өдөрт хоёр тонн ингэний хоормог борлуулах боломжтой ч малчид сэрүүний улиралд сааль авахгүй байгаа нь үүнд саад болдог талаар “Солид Партнерс Групп” ХХК мэдээлж байв. Иймд малчдын хөдөлмөр эрхлэлтийг тогтмолжуулах, бэлтгэн нийлүүлэлтийн сүлжээг жигд болгоход анхаарах шаардлагатайг онцолсон юм.
Олон улс дахь потенциал
Дэлхийн хэмжээнд тэмээний сүү, сүүн бүтээгдэхүүний нийт борлуулалт өдгөө 1.34 тэрбум ам.доллароор хэмжигдэж буй бөгөөд 2032 он хүртэл жилд дунджаар 4.1 хувиар өсөх төлөвтэйг “Straits Research” тооцоолжээ. Дээр дурдсан амин дэмийн агууламжаас гадна ингэний сүү нь харшил үүсгэгч бета-лактоглобулин агуулдаггүй тул лактоз шингээх чадваргүйн улмаас малын сүү, сүүн бүтээгдэхүүн бага хэрэглэдэг олон сая хүнд төгс сонголт болох боломжтойг мэргэжилтнүүд тодотгодог.
Харин энэхүү зах зээлд тулгарч буй гол сорилт гэвэл хөдөлмөр их шаарддаг, зардал өндөртэй үйлдвэрлэл аж. Сүүний чиглэлийн үнээ өдөрт 50 литр хүртэлх сүү өгөх боломжтой байхад ингэний сүүний гарц долоон литрээс хэтэрдэггүй, тиймдээ ч өдгөө зах зээлд ингэний сүү үнээний сүүнээс 7-8 дахин өндөр үнэтэй байгааг “Food Dive” онцолж байна.
Эх сурвалж: bloombergtv.mn/, ankhbayar.e@bloombergtvmongolia.com