Улсын хоёрдугаар төв эмнэлгийн Хоол боловсруулах эрхтэн судлалын тасгийн эмч Р.Байгалтай элэгний хатуурал өвчний талаар ярилцлаа.
-Та эхлээд элэгний цирроз гэж чухам ямар өвчин бэ гэдгийг манай уншигчдад тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Элэгний хатуурал гэдэг нь элгийг гэмтээгч хүчин зүйлийн нөлөөгөөр элэгний эс гэмтээд, гэмтсэн эсүүдийн суурин дээр нь соривжилт үүсч хатуурахыг хэлнэ. Элэгний эд эс хатуурч сорив үүссэнээр элэгний үйл ажиллагаа алдагдаж, яваандаа элэгний эсийн дутагдалд оруулдаг, хүнд хэлбэрийн өвчний нэг.
Элэг хатуурах шалтгаан нь нэгд, вирусийн халдвар. Вирусийн халдвар дотроо элгийг гэмтээдэг 10 орчим төрлийн вирус байдаг. Тэр дотроо элгийг хамгийн их гэмтээдэг нь B, C, D вирус. Эдгээр вирусийн халдвар манай улсад өндөр байдаг. Жишээлбэл, нийт хүн амын 35 орчим хувь нь элэгний B, C вирусийн халдвартай гэсэн судалгаа байдаг. Хоёрт, архины өндөр хэрэглээ. Архи хэтрүүлэн хэрэглэх, нэг удаагийн хэрэглээ өндөр байхаас гадна давтамж нь олон, удаан хугацаагаар хэрэглэх нь элэгний эс гэмтэх, хатуурч сорвижих шалтгаан болдог. Гуравт, элгийг гэмтээгч янз бүрийн хортой хүчин зүйл бий. Тодруулбал, эмийн бодис байж болно. Үрэвсэл дарах, өвдөлт намдаах эмийг удаан хугацаагаар хэрэглэх, мөн эмэгтэйчүүдийн хувьд жирэмснээс хамгаалах эмийг удаан хугацаанд хэрэглснээс болж элэгний ихэсч гэмтэж, сорвиждог.
Энгийнээр тайлбарлавал, гар дээр ямар нэгэн шарх үүслээ гэж бодоход сорвижиж аньдаг. Түүнтэй яг адилхан. Элгийг гэмтээдэг шалтгаан байгаад байвал элэг гэмтэнэ. Элэгний эсүүд нь задарна, үхэжнэ. Суурин дээр нь сорвижилт үүснэ. Ингээд зөөлөн бүтэцтэй байх ёстой элэг хатуурч, барзайна. Нэгэнт хатуурсан элэг эргэж зөөлрөхгүй. Эргэшгүй өөрчлөлтөнд орно гэдэг нь тэр.
-Монгол Улс дэлхийд хорт хавдрын өвчлөл, нас баралтаар тэргүүлдэг гэдэг. Харин элэгний хатуурал өвчин хувьд ямар байдаг вэ?
-Өвчнөөр нас барж байгаа нийт тохиолдлын 15 орчим хувь нь элэгний хатуурал болон түүнээс үүдэлтэй хүндрэлээр нас барж байна гэсэн судалгаа бий. Тоогоор нь үзвэл, 900 орчим хүн уг өвчнөөс болж нас бардаг гэсэн үг. Манайх шиг хүн ам цөөтэй орны хувьд энэ бол маш өндөр тоо. Харамсалтай нь, энэ тоо буурахгүй байна. 2016 оноос “Элэг бүтэн Монгол” төсөл хэрэгжүүлсэн. Тэр үеэс C вирусийн эмийг хэрэглэж эхэлсэн. Үүний үр дүнд C вирусээс үүдэлтэй элэгний хатуурал, түүнээс шалтгаалсан хүндрэл харьцангуй багассан. Гэтэл B, дельта вирусийн халдвараас үүссэн элэгний хатуурал, хүндрэл маш их байна. Ихэвчлэн 50-иас дээш насныхан элэгний хатуурлын хүндрэлээр нас бардаг гэсэн судлагаа байдаг ч сүүлийн үед залуужих хандлагатай болсон. Учир нь, дэлхий нийт B, дельта вирусийг бүрэн эмчлэх эмчилгээ олоогүй байна. Гэтэл манай оронд B, дельта вирус, ялангуяа энэ хоёр вирусийн хавсарсан халдвар өндөр байдаг. Түүгээр ч барахгүй насны хувьд харьцангуй залуужиж байна. Өмнө нь 50-иас дээш насныхан энэ өвчнөөр өвдөх нь их байсан бол сүүлийн жилүүдэд 30-45 насныханд элэгний хатуурлын хүндрэл үүсч байна.
-Тэгвэл элэгний хатуурал өвчнөөр өвчилсөн хүн бүрэн эдгэрэх үү?
-Элэгний хатуурал өвчин нь гурван үе шаттай. Эхэлж байгаа үе шат, дунд шат, төгсгөлийн шат гэж байна. Нэгд, аль шатанд оншлогдож байна гэдэг чухал. Хоёрт, шалтгаан нь юу байна вэ гэдгээс хамаарна. Эрт үедээ оношлогдвол тодорхой хэмжээгээр барьж болно. Харин нэгэнт элэгний хатуурал үүссэн бол эргээд хэвийн болох, эрүүл болох боломжгүй. Элэг шилжүүлэн суулгах л эмчилгээ бий. Манай улс элэг шилжүүлэн суулгадаг болсон. Заавал гаднын улс оронд элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаанд орох шаардлагагүй болсон бөгөөд манай улсын хэд хэдэн эмнэлэг энэ төрлийн хагалгааг хийдэг болсон.
-Элэгний хатууралтай хүний хориглох хоол хүнс юу байаг вэ. Ямар хоол хүнс хэрэглэхээс зайлсхийх хэрэгтэй вэ?
-Элгэнд халгаатай, гэмтээх боломжтой хүчин зүйл гэвэл манайхан хоолоо хийчихээд удаагаад, хонуулаад хэрэглээд байдаг. Удсан, хоносон хоол нь элэг гэмтээдэг. Мөн хүнсний бүтээгдэхүүн худалдаж авахдаа орц найрлагыг нь маш сайн анхаарч байх хэрэгтэй. Удаан хадгалдаг байна уу, нөөшилхөд зориулсан найрлагатай байна уу гэдгийг анхаарч харж байх хэрэгтэй. Хоолоо хийж бэлтгэж байхдаа ч янз бүрийн амтлагч маш их хэрэглэдэг. Мөн даршилсан, нөөшилсөн, савласан, лаазалсан бүтээгдэхүүнүүд элэг гэмтэхэд нөлөө үзүүлдэг. Мөн “Би алкохол хэтрүүлж хэргэлдэггүй дээ” гэж бодож байгаа хэдий ч нэг л удаа хэрэглэх ёстой хэмжээнээсээ хэтрүүлчих юм бол элгэнд гэмтэл үүсгэнэ. Мөн 7 хоногт, сард хэдэн удаа архи хэтрүүлэн хэрэглэж байна вэ гэдгээс шалтгаалж элгийг гэмтээдэг. Тиймээс иргэд идэж, ууж байгаа зүйлдээ анхаарах хэрэгтэй. Мөн хүнсний бүтээгдэхүүн сонгож авахдаа хадгалалтын горим, орц найрлага, ядаж л сав баглаа боодол нь бүтэн байна уу гэдгийг хардаг байх хэрэгтэй. Хоолоо бэлтгэхдээ ч маш их шарж, хайрч түлдэг. Янз бүрийн амтлагч их хэрэглэдэг. Химийн найрлагатай амтлагчийг болж өгвөл хэрэглэхээс татгалаад, хоолоо шинэ дээр нь хэрэглэвэл элэг хатуурах өвчнөөс өөрийгөө хамгаалж байна гэсэн үг.
-Ярилцсанд баярлалаа.