Санал дэвшүүлдэг жирийн нэг иргэн гээд намайг бодчихоорой. Миний нийтлэлч, судлаач, өмнөх тэр Элчин сайд энэ тэр бол эл нийтлэлд төдийлөн хамаагүй шүү.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн “Монгол хүн эрүүл байвал монгол үндэстэн хүчирхэг байна. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын нэг суурь баталгаа бол хүн ардын хүнсний хангамж, аюулгүй байдал” гэж хэлсэн лут афоризм бий. Тиймдээ ч “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал” үндэсний хөдөлгөөнийг санаачилсан. Эхлэл нь муугүй яваа гэсэн мэдээлэл түгэж байна. “Ургацын баяр-2023”-аас би тийм урам зориг авчихаад дараагийн нийтлэлээ босголоо.
Хүнс, хүнс, хүнс. Хүн төрөлхтөний 5000 жилийн түүх ил болж байна. Бүр 10 000 хүртлэх түүхээ ч эргүүлж олж нээх цаг үе нь ирж байна. Тэгвэл 5000 жилдээ хүн төрөлхтөн ганцхан ажил үйлсийг тасралтгүй хийж иржээ. Ганцхан шүү. Тэр нь хүнс ажгуу. Хүнс хүнсдээ 5000 жилийн турш газартайгаа (ургадаг, ургуулдаг яндашгүй их баялаг) ажиллаж ирсэн түүх л бичигдсэн байдаг. Мал аж ахуйгаар тэгж цоорлоо, ингэж цоорчээ гэж бичигддэг нь XX зууны Австрали, Шинэ Зеланд (хонины аж ахуйгаар), магадгүй Аргентин (үхрийн махны үйлдвэрлэл), магадгүй Изриаль (элсэн цөлийг хөдөө аж ахуйжуулсан) гэсгээд цаашаа нэр заагдсан нь нэг их биш. Лав Монголыг хаа ч нэрлээгүй. За энэ ч яахав.
Хүнийг хэн бүтээсэн тухай шашны асуудал хөндөхгүйгээр хүн хорвоод ирээд хорвоогоос явахдаа өдөр бүр хоол тэжээл хэрэглэдэг (иддэг) амьдралын жам ёсны, бүр биологийн зүй тогтол байна. Гэм нь нүүдлийн мал аж ахуйн хур туршлагатай монголчууд зөвхөн малдаа найдаж ирснээс Монголын өөрийн үндэсний өвөрмөц онцлог, дархлаа, шалгуур гэдгийг тогтоочихоод хүн төрөлхтөний 5000 жилийн хүнсний төлөө тэмцлээс өөрсдийгөө чөлөөлчихөөд явж ирсэн түүх л бидний өв уламжлалд үлдсэн мэт надад санагддаг.
Миний ойлгож байгаагаар, ноён У.Хүрэлсүхийн олж харснаар ХҮНС, ХҮНС, ХҮНС л өнөөгийн Монголд үгүйлэгдэж байна, байх ч болно. Ардчиллын 30 гаруй жилд монголчуудын орхигдуулчихсан нэгэн чухал салбарыг нэрлэчихсэн юм биш үү?
Мал нь байгальд хар зөнгөөрөө бэлчиж, идээшлэж, мал харагч малчид нь дуртай цагтаа хагалж идчихээд, хотын бидэнд махаа борлуулчихаад, тэгснээрээ Монгол Улс хүнс тэжээлтэй, яаж ч зовсон мал нь Монголоо тэжээдэг, авч явдаг гэх хуучирсан ойлголтыг ноён У.Хүрэлсүхийн санаачилсан “ХҮНСНИЙ ХУВЬСГАЛ” чанарын шинэ, шал өмнөө түвшинд гаргах учиртай юм.
Эх орныг, ард иргэдийг хүнс тэжээлээр хангахад төр, хувийн хэвшил хамтран ажиллаж, тэгснээрээ хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, дотоодын хангамж, экспортыг нэмэгдүүлэх учиртай билээ.
ХУВЬСГАЛ эхнээсээ үр дүнгээ өгч эхэллээ. “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд энэ жил 175 мянган тонн төмс, 185 мянган тонн хүнсний ногоо хураан авч, хүнсний ногооны 85%-ийг дотоодоос хангах болжээ. Ингэснээр Монгол Улс түүхэндээ анх удаа хүнсний ногоо хураалтаараа түүхэн дээд рекорд тогтоожээ. Нэг жилийн зун, намрын ажлаа дүгнээд дээд рекорд шүү дээ. Үсрээд 6 сарын ажил үйлс. Тэнгэр хангай, хур бороо, Төрийн дэмжлэг ба шахалт, ногоочдын хөдөлмөр бүгд хослоод шүү.
Миний санал болгохоор энэхүү 85%-ийг “100” болгочиход тун ойртсон ба 2024 оныг тэгж уриалаад дайруулбал яадаг бол? Ерөөсөө тэгье. Миний улиг болтол бичдэг сэвдэг сэдэв: Нийслэл, хот, сумдад хувийн хашаатай айл болгонд тодорхой хэмжээний тариалалтын захиалга өгөөд намар ургасан хүнсний ногоог нь улс худалдан авчихдаг механизм байвал ямар вэ? Хөдөлмөрлөсний эцэст орлоготой болно гэсэн итгэлийг нь монголчуудад төрүүлчихвэл бүгд эрхбиш хөдлөж магад. Нийгмийн халамжинд тараадаг асар их мөнгөө (нэг үе халамж 82 төрөл хүрч байсан гэв үү?) иргэдийн гар дээрээс ургуулсан хүнсний ногоог нь худалдан авахад зарцуулчихад л болоод явчих мэт надад санагдаад болдоггүй. Цэргийн ангиуд бүгд хашаатай, хамгаалалттай, хавар цаг заваар нь хашаанд хүнсний ногооны тариалалт хийлгэе л дээ. Намар хурааг, зэвсэгт хүчний хэрэгцээний өвлийн идшээ бэлтгээд илүү гарсныг нь борлуулъя л даа. БХЯ, Хилийн цэрэг, Дотоодын цэрэг, Цагдаа, Засан хүмүүжүүлэх газар чинь тэр чигтээ хүнсний ногооны үйлдвэрлэл рүү орж болдоггүй юм уу?
Малчдыг хүнсний ногоо тариалуулдаг, тийм аж ахуй эрхэлдэг болгоход сэтгэхүйн их ухуулга, ятгалга, бас Төрийн бага зэрэг дарамт шахалт хэрэгтэй байна. Бойжуулсан төлөөр нь, хураасан ургацаар нь уралдуулж болохгүй гэж үү? Малчдын хувьд өөр дутагдал их бий. Малын толгой, арьс шир, ноос, цувдай, гэдэс дотор, дайвар бүтээгдэхүүн хогонд хаягддаг үзэгдэл түгээмэл байна. Тэрийг нь цуглуулаад худалдан авчихдаг механизм үгүйлэгдэж байна. Хөнгөн хүнсний үйлдвэрийн түүхий эд тэр чигтээ хаягдаж байна. Харамсмаар.
Нэг үгээр дээр бичсэнүүд бол монголчуудыг газартай ажиллаж сургая, газраа хайрлуулъя, хөрсөө хамгаалуулъя гэсэн уриа тунхаг юм.
Улаан буудайгаа хүнсний ногоо шигээ болгочиход уг нь болохгүй гэх газаргүй л дээ. Бас НО байнаа. Цаг агаартай холбоотойгоор энэ жил ургац төдийлөн арвингүй гэнэ. Үүнээс шалтгаалаад энэ жил гурил, гурилан бүтээгдэхүүний үнэ өсчээ. Гурилын үйлдвэрлэлийн үндсэн түүхий эд болох улаан буудайн тариалалт энэ жил бага байсан учир гарц багасч, гурилын үнэ кг тутамд өсч, талх, нарийн боовны үнэ нэмэгдсэн гэлээ. Гурилын хувьд Улаанбаатар гурил үнэ нэмээгүй ч дээд гурил 9-11 дүгээр сард үйлдвэрлээгүй. Харин Алтантариа үйлдвэр гурилын үнээ өнгөрсөн 11 дүгээр сард нэмсэн. Мөн Хурх гурилын үнээ кг тутамд 300 төгрөгөөр нэмсэн гэв. Худалдаачид гурилын татан авалтыг 7 хоног тутамд хийдэг ч түгээлт сар бүр багасч байгааг мөн онцоллоо гэх мэдээ сайтад явж байна.
Үл ялиг шалтгаан, дотоодын мөчөөрхөл, яг л уламжлалт шалтагийг дээр бичжээ. Хүнсний ногоог бид 85% хүргэж чадсан юм, буудайн дээр яагаад болохгүй гэж. Өөртөө улаан буудай тариалж гурил үйлдвэрлэх аймгуудыг нэр заагаад эрхлүүлэх, хооронд нь өрсөлдүүлэх, бүтээгдэхүүнийг нь улс худалдан авч экспорт болгох гээд олон аргыг сүвэгчилж болмоор санж. Энэ тал дээр тариаланчдын ургацын баяр дээр халуухан ярилцаад үзнэ үү.
Санаж сэдвэл санаа өгөхөөр өөр олон санаа бий ч түр азная. Дараа үргэлжлүүлье.
Нийтэлсэн: Д.Баярхүү